Na prostorima koje su naselila helenska plemena cvetale su neke od najstarijih civilizacija, poput onih u Aziji ili Egiptu. Jedna od najpoznatijih je kritska ili minojska, po legendarnom kralju Minosu iz grada Knososa, na najvećem grčkom ostrvu Kritu. Ta kultura se razvijala od trećeg milenijuma stare ere i trajala je gotovo dvadeset vekova.
Minojska kultura (nazvana tako od engleskog arheologa Ser Arthura Evansa, koji je otkrio palatu u Knososu, po legendarnom kritskom kralju Minoju, mudrom zakonodavcu i sudiji), na ostrvu Krit, zapravo je bila prva civilizacija na području Evrope.
📷
Krit je sredozemno ostrvo koje se nalazi jugoistočno od Peloponeza, a same njegove „strane“ deluju kao da su odrezane od jedne veće celine. Dominiraju tri planinska masiva, na istoku Dikti (gde se ljudi bave ribolovom), masiv Ida u centru i Levka na zapadu ostrva. Mesara je jedina prostrana ravnica koja leži na jugu. Sam geografski položaj omogućio je Kritu da zauzme jedno od najboljih trgovačkih statusa. Između 1600. i 1400. god.pre nove ere, kritska flota, sagrađena od drveta iz sopstvenih šuma, bila je široko poznata u Egejskom moru. Krićani su plovili duž libijskih obala i uz sam Kipar bogat metalnim rudama, pa i do sirijske obale. Krit je bio savreno središte za tehničke i privredne veze proizišle iz pronalaska obrade metala. Pored sjajne civilizacije, Krit je iznedrio i izvanredan procvat umetnosti. Predhelenska umetnost se najbolje razvila upravo tu.
Minojska civilizacija se rađa oko 2600.god.p.n.e. i razvijala se i rasla sve do 1200.god.p.n.e.
Ser Arthur Evans je istoriju Krita podelio na tri perioda:
- ranominojski
- srednjeminojski i
- kasnominojski
Predminojski period je u stvari period neolita od 6000-2600.god.p.n.e. Iz tog perioda potiču primitivno obrađene kamene figurine koje svedoče o obžavanju velike majke, boginje plodnosti.
Religija, zasnovana na kultu majke bogova, u suštini ima naturalističku inspiraciju. Boginja Majka je uvek glavno božanstvo, bez obzira da li je prikazana kao prelepa i zanosna boginja zmija, kao velika sveštenica u pratnji lavova i kozoroga, ili kao kraljica neba okružena pticama i zvezdama.
Zanimljivo je da je najlepši dekorativni stil keramike nastao u radionicama kritskih palata. Vaze i posude su izrađene u više oblika i velike tehničke savršenosti, izrađivane su od kamena i fajansa. Pravljeni su i nakit i minijaturne skulpture.
Pretpostavlja se da je veliki zemljotres pretvorio ove palate u ruševine oko 1700.g.p.n.e.
U ovom periodu, dekoracija keramike sa motivima preuzetim iz prirode najviše je korišćena. U početku dizajn je stilizovan, kasnije oblici i form dobijaju prirodniji stil.
Iz ovog perioda poznata je rafinirana keramika iz Kamaresa. Ovaj stil se odlikuje obradom tane i fine gline na keramčkom točku i posudama, vazama, ćupovima, krčazima sa ručkama, dekorisanih ornamentalnm motivima, uglavnom u beloj boji, na tamnosivoj glazuri.
📷 Vaza iz Festosa 1800 p. kr.
Bogata arheološka nalazišta na Kritu svedoče o izuzetno lepim građevinama, palatama sa freskama, kamenom posuđu s uklesanim ornamentima, oružju… Pronađeno je i više hiljada natpisa ispisanih različitim vrstama pisama, većinom na glinenim pločicama. Mnoga od njih još nisu odgonetnuta, jer su na nepoznatom jeziku.
Jedan od najvećih antičkih istoričara Tukidid piše da je Mikonos imao i jaku mornaricu i da je gospodario većim delom Helenskog (Egejskog) mora i Kikladima i da je gonio gusare jer su mu ometali trgovinu sa državama iz Male Azije. Prema etičkoj priči, Atinjani su morali svake devete godine da šalju po sedam mladića i sedam devojaka čudovišnom Minotauru, koji se nalazio u Lavirintu, u gradu Knososu. Te napasti je uspeo da ih oslobodi tek Tezej, mitski osnivač atinske države.
Kritskoj civilizaciji se vremenom pridružila mikenska kultura, koja se razvila u gradu Mikeni, prestonici kralja Agamamnona, na Peloponezu. Ona nije samo nasledila kritsku kulturu, već je i preinačila služeći se pri gradnji velikim kamenim blokovima, koje su Grci nazvali kiklopskim. S obzirom na česte ratne sukobe, Mikenci su podizali impozantne utvrđene gradove, grobnice i sl. pronađeni su mnogi predmeti od zlata, srebra, slonove kosti, bronze i kristala, mnogobrojni pisani spomenici.Poznati su čuvena „lavovska vrata“, „kiklopske zidine“ i kraljevska nekropola u Mikeni. Iz tog perioda zahvaljujući njima stekao se uvid (jezik je starogrčki) u društveni i privredni život Helena iz tog vremena ne samo na Peloponezu.
